Nakışlı (Yazılı): (Alm. Libanontauben; Arp. Shikli, Shiki) Lübnan kökenli gerdanlı ırklar içinde sınıflandırılanbir güvercin ırkıdır. Lübnan’da bu gruba giren güvercinlere genel olarak “Shikli”, Suriye’de ise “Shiki” adı verilir. Ülkemizde “Nakışlı” adının yanı sıra, “Yazılı” ve “Payamlı” gibi yerel adlar da bulunur. Filo güvercinlerinin yetiştirilip uçurulduğu Urfa, Antep, Kilis, Maraş, Osmaniye, Antakya, Adana ve Mersin gibi illerimizde değer verilen bir ırktır.
Fiziki Yapısı: Kafa biçiminin gerdanlı ırk standardında olması aranılan bir durumdur. Gözler koyu portakal renklidir. Ayaklar paçasızdır. Renkte dikkat çeken özellik mavi ve siyah olanların kanatları şeritli, kırmızı ve sarı olanların şeritsizdir. Kanat ve kuyruk teleklerinde nakış bulunması yurtdışında standarttır. Bizde ise mavi ve siyah renkte bu durum pek önemsenmez.
Renk Çeşitleri: Siyah, mavi, kırmızı ve sarı olmak üzere dört ana rengi bulunur.
Kara Nakışlı: Lübnan’da “Shikli Aswad” olarak bilinir. Siyah renklidir. Kanatlar üzerindeki şeritler beyaz renktir. Şeritlerin belirgin olması önemlidir. Nakış yurtdışında ırkın standardıdır ama bizde bu renklerde aranmaz. Hatta bazı yetiştirici tercih bile etmez.
Göv Nakışlı: Lübnan’da bu güvercinlere “Shikli Azrag” denilir. Mavi renklidirler. Kanat üzerinde iki sıra beyaz şerit bulunur. Şeritlerin belirgin olması önemlidir. Nakış yurtdışında ırkın standardıdır ama bizde bu renklerde aranmaz. Hatta bazı yetiştirici tercih bile etmez.
Açık Göv Nakışlı: Mavi rengin bir alt varyetesidir. Vücudu açık mavi tondadır. Ülkemizde “Mişmişli” olarak adlandırılır, Lübnan’da “Mishmishi” denilir.
Kırmızı Nakışlı: Lübnan’da “Shikli Ahmar” adıyla bilinir. Kırmızı renklidir. Kanat üzerinde şerit bulunmaz. Bulunanları standart dışıdır. Kanat ve kuyruk teleklerinin uçları nakışlı, yazılı, ya da payamlı denilen biçimde işlemelidir. İşlemelerin düzgünlüğü değerini artırır.
Sarı Nakışlı: Lübnan’da “Shikli Asfar” adıyla bilinir. Sarı renklidir. Kanatları üzerinde şerit bulunmaz. Bulunanları standart dışıdır. Bu güvercinlerde kanat ve kuyruk teleklerinin uçları nakışlı, yazılı ya da payamlı olur. İşlemelerin düzgünlüğü değerini artırır.
Kınıfırlı Karışıklığı: Bazı yörelerde bu ırka “Kınıfırlı” denilmektedir. Bu durum Karanfilli ırkıyla isim olarak karışıklığa neden olmaktadır.
Nalbant: Bursa’da “Nalbant” olarak adlandırılan ve uçum kalitesiyle ünlenmiş bir Mülakat çeşidi olduğu bilinmektedir. Bu konuda yetiştiriciler arasında ortak bir görüş yoktur. Bazı yetiştiriciler, nalbant’ın mülakattan ayrı bir ırk ya da renk tipi olmadığını, mesleği nalbantlık olan Bursalı Hacı Salih ustanın yetiştirdiği mülakatlara verilen isim olduğunu belirtiyorlar. Bazı yetiştiriciler ise Hacı Salih ustanın mülakatlarla yurtdışından gelme farklı bir ırkı eşleştirerek Nalbantları ortaya çıkardığını öne sürüyor. Ne Hacı Salih ne de bu bilgileri veren yetiştiriciler artık hayatta değiller. Ne de Nalbantlar günümüze kadar ulaşmamıştır. Bugün bu kuşların kendisinde olduğunu söyleyenler olabilir, araştırılması gereken bir konudur.
Nalbant: Bursa’da “Nalbant” olarak adlandırılan ve uçum kalitesiyle ünlenmiş bir Mülakat çeşidi olduğu bilinmektedir. Bu konuda yetiştiriciler arasında ortak bir görüş yoktur. Bazı yetiştiriciler, nalbant’ın mülakattan ayrı bir ırk ya da renk tipi olmadığını, mesleği nalbantlık olan Bursalı Hacı Salih ustanın yetiştirdiği mülakatlara verilen isim olduğunu belirtiyorlar. Bazı yetiştiriciler ise Hacı Salih ustanın mülakatlarla yurtdışından gelme farklı bir ırkı eşleştirerek Nalbantları ortaya çıkardığını öne sürüyor. Ne Hacı Salih ne de bu bilgileri veren yetiştiriciler artık hayatta değiller. Ne de Nalbantlar günümüze kadar ulaşmamıştır. Bugün bu kuşların kendisinde olduğunu söyleyenler olabilir, araştırılması gereken bir konudur.
Namlıyı Dikmek: Ağızlamak. Fişeklemek.
Nefes: Güvercinler sessiz ve düzenli nefes alırlar. Nefes sayısı, ırkına göre, sakin bir haldeyken 40–50 arasıdır. Bu sayı, küçük ırklarda daha fazla, büyük ırklarda ise daha azdır.
Nergiz: Gözün içindeki kırmızı çizgiler.
Newcastle: Bkz. yalancı veba.
O
Onluk: Havadaki kuşlara gösterilen güvercinin elde tutularak çırpınmasını sağlamak. Pırıltı.
Ortası Telli: Beyaz olan kuyruğun ortasının üst tarafında koyu renkli bir tüy bulunan güvercin.
Ornithosis: Chlamydia Psittaci adı verilen bir bakterinin neden olduğu hastalıktır. Psittacosis adı ile de bilinen bu hastalığa, bazen etken olduğu mikrop nedeni ile Chlamydia hastalığı da denilmektedir. Aslında bir solunum yolları hastalığıdır. Güvercinlerde dikkat çekici belirtisi gözlerde olduğu için bir göz hastalığı olarak algılanır. Güvercinler arasında yaygın olarak gözlenen hastalıklardan biridir. Birçok kuş türünde gözlenen bu hastalık dünya çapında yayılmıştır. Diğer evcil olmayan kuş türleri hastalığı taşıyıcı rol oynamaktadırlar. Kuşların yanı sıra insan ve diğer memeli hayvanlarda da görülmektedir. Yaygın olarak papağanlar, güvercinler, hindiler ve ördeklerde rastlanır.
Chlamydia Psittaci kendi içinde hem RNA hem de DNA bulunduran bir bakteri olmakla birlikte üreyebilmek için içinde bulunduğu vücuttan bu maddeleri almak durumundadır. Bunun sonucu olarak vücut hücrelerinde bozulmalara neden olur.
Hastalık uzun süre belirgin bir belirti vermeyebilir. Bu nedenle gözden kaçar ve dikkat edilmez. Ancak kuşun güç kaybına bağlı olarak kendini birden ortaya koyabilir. İlk aşamalarda kuşlarımızdaki performans eksikliğinin yaygın sebebi olabilir. İyi uçan bir kuşumuzun belirgin başka bir neden olmaksızın uçuş gücünün düşmesi dikkatimizi çekmelidir. Yavru kuşlarda yavaş gelişme durumu dikkat çekicidir.
Hastalık, sonraki aşamalarda iştahsızlık, tüy kabartma, kilo kaybı, karışık tüyler, titreme, gerginlik hali, yeşilimsi ishal ve solunum yolları sorunları ile kendini gösterir. Daha ağır vakalarda mikrop karaciğere yayılır ve burada iltihaba neden olur. Bu aşamada hastalık ölümcül olabilir. Hastalığı geçiren ve tedavi olan kuşlar kısmen bu mikroba karşı güç kazanırlar ve tekrar bu hastalığa yakalanma riskleri azalır.
Mikrop vücuda girdikten bir süre sonra gözlerde ve özellikle de tek gözde yaşarma ve akıntı ile kendini belli eder. Aslında başka belirtileri olmakla birlikte bunlar genellikle dikkatten kaçmaktadır. Böyle olduğu için Ornithosis sanki bir göz hastalığı gibi algılanmakta ve bir çok kaynakta Ornithosis (one eye cold) olarak belirtilmektedir.
Oryantal Makaracı (İngilizce’de Oriental Roller): Makaracı tipi güvercin ırkıdır.
Genel Bilgiler Ve Adlandırma: Oryantal makaracının kaynağı, batıda “Asiaminor” olarak bilinen Anadolu’dur. Bu güvercinler, Ortadoğu ve Asya ülkelerinden, bugünkü Hindistan, İran, Irak, Suriye ve Türkiye gibi ülkeler tarafından eskiden beri yetiştirilmişlerdir. Bu ülkelerin birçoğu eskiden Osmanlı Devleti toprakları içersinde bulunuyorlardı. Kökeni çok eskilere dayanan bu ırk, dünyada bugün bulunan birçok roller ırkının atası olarak kabul edilmektedir. Bugün dünya üzerinde bulunan makaracı ırklar elde edilirken Oryantal makaracının kullanıldığı bilinen bir gerçektir. Bu güvercinler için yurt dışında kullanılan “Oriental Roller” adlandırması ilk kez 1876 yılında İngiltere’de kullanılmış bir tanımlamadır. Avrupa ülkeleri, Avrupa kıtasının doğusunda kalan Asya ülkeleri için “Oriental” (Doğu) kelimesini kullanmaktadırlar. Bu nedenle bu ırkımızı da “Oriental Roller” olarak adlandırmışlardır. “Oriental Roller” kelime anlamı olarak “Doğulu Makaracı” anlamına gelmektedir. Osmanlı devleti döneminde ülkemizde bu güvercinlerin nasıl adlandırıldıklarını şu an için bilemiyoruz. Türkiye’de bu ırk için bugün Oryantal Makaracı adlandırmasını kullanıyoruz.
Fiziki Özellikleri: Genel görünüş olarak Oryantal Makaracılar orta büyüklükte güvercinlerdir. Kuşun duruş şekli önemlidir. Vücut sert, dik ve orta yükseklikte durmalıdır. Kafaları kubbe biçimli düzgün yuvarlaktır. Alın orta yükseklikte biraz geniş biçimli ve hafif öne çıkıktır. Boyun orta uzunluktadır. Göğüs geniş biraz ileri doğru çıkık ve gergindir. Bacaklar orta uzunlukta, koyu kırmızı ve kesinlikle paçasızdır. Bu güvercinlerde ön tepe ya da arka tepe bulunmaz. Kanatlar kuyruk altında taşınır. Kuyruk geniş ve yay biçiminde açıktır. Kuyruk telek sayısı 14-18 arasında değişir. Kafa ve kuyruk arasında kuşun bel kısmında düzgün bir oyukluk bulunmalıdır.
Kanatlar: Fiziksel anlamda en belirgin özellikleri, “düşük kanatlı” olarak tanımlanan şekilde, kanatların kuyruk altında taşınmasıdır. Ülkemizde bulunan makaracı ırklar içersinde bu özellik sadece Oryantal ve İzmir Makaracılarında görülmektedir. Bazen Trakya makaracılarının da kanatlarını kuyruk altında taşıdıklarına rastlanmakla birlikte bu genel bir özellik değildir ve bu kuşun kırma olduğu anlamına gelir. Kanatlar kuyruk altında taşınmakla birlikte yere değmemeli ve yerde sürünmemelidir. Kanatlarını yerde sürükleyen bir kuş ciddi şekilde değer kaybeder. Aynı şekilde kanatlarını kuyruk üzerinde taşıyan kuşlar ise tamamen değersiz olarak görülürler. Kuyruk yukarı doğru hafif dik bir biçimde durmalıdır. Burada dikkat edilecek nokta kuyruk ile boyun arasındaki çukurluk kısmın tatlı bir yay biçiminde olmasıdır.
Kuyruk: Kuyruk telek sayısı genellikle 14–18 arasında değişmektedir. 20 ye kadar olan telek sayısı normaldir ve standartlar içindedir. Bu güvercinlerin en önemli karakteristik özellikleri 14 den fazla kuyruk teleğine sahip olmalarına karşın kuyruk üstü yağ bezesi bulundurmamalarıdır. Kuyrukları normalden biraz daha uzun olur. Ancak kuyruğun uzunluğu, kanat uçları ile aynı hizada olmalıdır. Uzun kuyruklularda, kuyruk ve boyun arasındaki yay şeklinde olması gereken çukurluk düzgün oluşmayacağı için kuşun formu bozulmaktadır. Bu güvercinlerin kuyruğunun orta kısmında “çatal” tabir edilen kuyruk tüyleri bu cinsin bir özelliği olarak yorumlanmaktadır. Aynı şekilde kuyruk tüylerinin iç kısma kapanması dikkat çekici bir özelliktir. Kuş normal dururken kuyruğun genişliği aşağı yukarı omuz genişliğine eşit olmalıdır. Daha geniş kuyruklar da ilgi çekmekle birlikte çok geniş kuyruk fazla tercih edilmez.
Gaga ve göz rengi: Oryantal Makaracılarda göz ve gaga rengi konusunda fazla saplantılı olunmamasında yarar vardır. Ancak koyu ve alacalı gözler tercih edilmezler. Bu güvercinlerde gaga ve göz rengi açık renk olmaktadır. Bunun yanı sıra gaga ucundaki zikir denilen siyahlık, siyah renk kuşlarda uygun karşılanmaktadır. Tırnak ve gaganın aynı renk olması gerekir.
Uçuş Özellikleri: Oryantal Makaracılar, makaracı ırklar içersinde farklı performansları ve fiziksel yapıları ile dikkati çekmektedirler. Uçuş özellikleri diğer makaracı ırklara benzemektedir. Yüksek ve uzun uçuş özellikleri bulunur. Bu güvercinler iyi bir eğitimle çok iyi uçma ve iyi makara yapma özelliklerine sahip olabilirler. Bu güvercinler uçurulduklarında daireler çizerek yükselirler. Belli bir yüksekliğe geldiklerinde çoğu kez kanatlarını birbirine vurarak ses çıkartırlar ve arkasından makara yaparak aşağıya düşerler. Aşağıya düşüşleri sırasında kendilerini sıkmazlar. Makara hareketleri taklalar atarak ve yine daireler çizerek gerçekleşir. Makara hareketini geliştirme süreleri kuşun durumuna göre kısa ya da uzun bir zaman alır. Bazen hiç makara yapmayan kuşlara da rastlanır. Ancak bu kuşların yavrularında makara yapan kuşlar bulunabilir.
Renk Tipleri: Oryantal Makaracılarda değişik renk tipleri bulunmaktadır. Siyah, beyaz, kırmızı, sarı, mavi, kahverengi gibi temel renklerin yanı sıra bu renklerin beyazla karışımı şeklinde alacalı, çilli renk tiplerine de rastlanmaktadır. Bademli (Almonds), kurşuni-gri (Grizzles) gibi farklı renk tiplerini bu güvercinlerde görebilmek mümkündür. Görülen bütün renk tiplerini şu şekilde sıralayabiliriz. Aşağıdaki renk tiplerinin yanı sıra kırmızı beyaz kanatlı, siyah beyaz kanatlı ve çakmaklı beyaz kanatlı renklere de rastlamak mümkündür. Ayrıca kuşun cinsiyetine ve yaşına bağlı olarak renk yapısı kendi içinde bazı değişiklik gösterebilmektedir.
1) Siyah: Kuşun bütün vücudu düz renk siyahtır. Kanatlar üzerinde şeritler bulunmaz.
2) Beyaz: Kuşun bütün vücudu düz renk beyazdır. Kanatlar üzerinde şeritler bulunmaz.
3) Kırmızı: Kuşun bütün vücudu düz renk kırmızıdır. Kanatlar üzerinde şeritler bulunmaz.
4) Sarı: Kuşun bütün vücudu düz renk sarıdır. Kanatlar üzerinde şeritler bulunmaz.
5) Mavi (Küllü): Kuşun bütün vücudu koyu ton bir mavidir. Kanat üzerleri şeritlidir.
6) Siyah Çilli (Siyah benekli, siyah kaplan): Hakim renk beyaz olup siyah benekler bütün vücuda yayılmıştır. Makbul kabul edilen bir renk tipidir.
7) Gümüşi Çilli (Gümüşi benekli, Gri kaplan): Hakim renk gümüşi gri olup gri benekler bütün vücuda yayılmıştır. Makbul kabul edilen bir renk tipidir.
8) Kırmızı Çilli (Kırmızı benekli, Kırmızı kaplan): Hakim renk beyaz olup kırmızı benekler bütün vücuda yayılmıştır.
9) Çakal (Çok renkli): Bütün açık ve koyu badem renkleri vücudun her tarafına dağılmıştır. Bu güvercinlerde kanat ve kuyruk tüyleri sarı, siyah ve beyaz olarak görülebilir. Bu renkte kalıtım çekinik bir karakter izler. Yani yavrular ana ya da babanın özelliklerine benzemeyebilir.
10) Şekeri (Koyu zeytinli veya açık kırmızı)
11) Zeytini (Kara pal)
12) Limoni (Zavrak)
13) Sabuni (Gök veya açık mavi)
Not: Bu yazının hazırlanması sırasında verdiği bilgilerden dolayı Çorlu/Tekirdağ’dan değerli yetiştiricimiz Tayyar Başaran’a teşekkürler.
Yazan: Yavuz İşçen
.jpg)
Oturma: Götleme.
Oynak: Dalıcı ve dönücü tip güvercin ırkıdır. Irkın bilinen tarihi 1880 yılına kadar dayanır. Kosova kökenlidir. Isparta, Burdur ve Denizli illerinde yetiştirilir. Farklı isimlerle anılmaktadır: oyunlu güvercin, fırtıkçı güvercin, dolapçı güvercin, dönek güvercin.
Oynak güvercini adından da anlaşılacağı gibi havada serbest bırakılıp kendiliğinden oyuna girip çıkmasıyla bilinir. Uzun süre havada kalır ve ilgi çekici hareketler yaparak aşağı doğru alçalır. Özellikle siboplu olanlar geç oyun açıp karşıya kısa (3-5 metre) ama sert devirle dönüş yaparlar. Kanat yapıları oldukça gelişmiştir ve hızlı kanat çırparlar. Bu kuşlar performans açısından oldukça sağlam ve kabiliyetli olan güvercinler arasında ilk sırayı almaktadır.
Yuvasına sadıktır. Geniş göğüs kafesi ile başlayıp kuyruğa doğru incelen bir vücudu vardır. Bu güvercin türü diğer kuşlara oranla daha kısa boylu olarak görülmektedir. Kısa bacaklı, basık olan bir yapıya sahip ve dik duruşludur. Her rengi vardır. Gaga renkleri vücut rengine göre değişim gösterir. Ayaklarda tozluk bulunmaz. Göz çevresinde kırmızı noktalar bulunur. Erkek olanları kanatlarını kuyrukları üzerinde, dişi ise altında taşır.
12 kuyruk olanlarda bel üstü yağ bezesi (sibop) bulunur. Isparta’ya ait çok eski ırklarda sibopsuz ve 14-16 arası kuyruk olanlarda rastlanılmaktadır. Genel olarak kuyruk üzerinde yağ bezesi (sibop) olmayanlar daha fazla tercih edilmektedir çünkü hareket açısından daha atik oldukları düşünülmektedir.
Oyun: 1. Fişek, Fışkırma. Taklacı oyun kuşunun dama (yere) gelip 90 derecelik açıyla yukarı doğru takla veya taklalar atarak yaptığı dikey hareket. 2. Güvercinin belirli bir sisteme göre düzenli ve belirli sayılarda takla atması ve daireler çizerek ve yükselerek uçması.
Oyuna Düşmek: Yavruya kusan kuşun hava oyununu bırakarak rastgele oyun yapmaya başlaması.
Oyunlu: 1. Taklacı. 2. Oyunu sökmüş güvercin.
Oyun Sökmek: 1. Taklacı oyun kuşunun nizami takla atmaya başlaması. 2. Oyuna alıştırılan güvercinin istenen oyun stilini oturtması.
Ö
Ödemiş (İngilizce’de Spot Kelebek): Dalıcı ve dönücü tip güvercindir. Genellikle İzmir’in Ödemiş İlçesinde yetiştirilir ve burada yerel olarak Ödemiş Yerlisi ve Ödemiş Kelebeği olarak da tanınır.
Öncü: Filo uçuşunda uçuşa ve oyuna liderlik eden kuş.
Ön Takkalı: Perçem. Başının önünde yuvarlak tüy demeti olan güvercin, perçemli.
Ötme: Bkz. Kuğurmak.