Adana: Dalıcı ırkı güvercin. Dünyada “Adana Dewlap” adı ile tanınan bu güvercinler, yurdumuzda “Adana” adı ile bilinmektedir. Almanya’da “Adana Wammen” ya da “kupeli dewlap” adı ile tanınırlar. Ülkemizde ağırlıklı olarak Çukurova bölgesinde yetiştirilirler. Adana, Ceyhan, Mersin, Tarsus gibi yerleşim birimlerimizde yoğun olarak bulunurlar. Ancak bu güvercinler Güneydoğu bölgemizdeki yerleşimlerin yanı sıra diğer bölgelerimizde de beğenilmekte ve beslenmektedir.

Yurdumuzda bu güvercinlere yerel olarak “cins”, “yerli”, “küpeli” gibi adlar verilmektedir. Küpeli (earing dewlap) denmesinin nedeni, Adana güvercinlerinin bazılarında görülen bir renk yapılanmasından kaynaklanmaktadır. Küpeli olarak adlandırılan güvercinlerde kuşun kulağının altından başlayan beyaz renkli tüyler boyuna doğru bir küpe gibi uzanırlar. Adana ırkı güvercinlerimizde gaga yapısı diğer gerdanlı (dewlap) ırklarına göre biraz daha uzun olan güvercinler de bulunmaktadır. Uzun gaga olanlarına “tartaç” adı verilir ve Adana ile Ceyhan’da daha çok yetiştirilirler. Gaga yapısı kısa olan ve bu bakımdan gerdanlı (dewlap) standartlarına daha uygun olduğunu söylenebilecek diğer tipler ise “töme” adı ile bilinirler ve Tarsus civarında daha yaygın olarak bulunurlar. Mersin civarında ise her iki tip de bulunmaktadır.

Kökeni ve Tarihi: Yabancı kaynaklarda köken olarak Lübnan gerdanlılarından geldiklerine ilişkin bilgiler bulunmakla birlikte bu bilgilerin doğruluğu tartışılabilir çünkü Adana ırkı güvercinler ile Lübnan gerdanlıları arasında gerek fiziksel gerekse uçuş özellikleri bakımından belirgin farklar bulunmaktadır. Osmanlı döneminden beri ülkemizdeki yetiştiriciler tarafından uzun yıllar içinde ırka farklı özelliklerin de katılmasıyla kendine özgü bir renk, form ve uçuş özelliği kazanan bu güvercinler, bugün Suriye’de de yetiştirilmekte ve burada bile Adana adı ile tanınmaktadır (iç savaştan sonra yetiştiricilerin ve güvercinlerin durumu artık bilinmemektedir). Dünyada İngilizce olarak “dewlap” adı ile bilinen gerdanlı güvercinler ile akraba olan Adana güvercinleri gerdanlılardan ayrı bir ırksal yapıda olmamakla birlikte farklı bölgesel özelliklere sahip oldukları için ayrı bir bölgesel grup olarak değerlendirilir. Adana güvercinleri gerdanlı güvercinler içinde ayrı bir ırk olarak yer almaktadır.

Fiziki Yapıları: Adana güvercinleri diğer gerdanlıların vücut yapısı olarak biraz daha küçüktür ve dolayısıyla daha hafif olurlar. Bunun dışında uzun gagalıları saymazsak, tüm fiziki yapıları gerdanlı ırkı ile aynıdır. Çok karakteristik bir kafa biçimleri vardır. Alın kemikleri gagadan itibaren düz devam ediyormuşçasına uzanır. Alın çukurluğu yoktur. Kafanın üzerinde biraz düzlük bulunur ve bu tipte olanlar “çekiç kafa” olarak adlandırılır. Boyunları biraz kalın ve uzundur. Boynun altında bu güvercinlere klasik biçimini veren gerdan yer alır. Gerdan boyun derisinin belirgin ve sarkık biçimde olmasına verilen isimdir. Bu güvercinlerde gerdan hemen gaganın altından başlar ve gaga ile gerdan arasında çukurluk bulunmaz. Bacaklar yay gibi durur. Göz renkleri genellikle kırmızı ve koyu portakal tonlarıdır. Bazen çakır gözlü olanlarına da rastlanır. Ayakları biraz uzun ve paçasızıdır. Kanatlarda baştan itibaren 8 ya da 9 telek beyaz olmak durumundadır. Kuyruk beyaz olmaz, kuşun kendi renginde olur.

Renk Çeşitleri ve Renk Yapılanması: Adana güvercinlerinin çeşitli renkleri bulunmaktadır. Mavi, siyah, beyaz, kırmızı, sarı, bunların başında sayılabilir. Bu renklerin çeşitli kombinasyonları ve tonları görülebilir. Her rengin özel bir adı vardır. Örneğin mavi olanına “şami” adı verilmiştir. Bu adlandırmanın yanı sıra her kuşun renk yapılanmasına ve kuşların üzerinde bulunan bazı işaretlere göre de farklı adlandırmalar söz konusudur. Yaygın kullanımlar, Başıbeyaz, Bozuk, Aynalı, Katrani, Muskalı, Gerdanlı, Küpeli ve Safi gibi adlarla bilinmektedir. Örneğin Şami denilen tip üzerinde beyaz renk yamaları bulunduruyorsa “aynalı şami” olarak adlandırılır.

Şami: Bu renk güvercinler, taklacı güvercinlerdeki gök rengine benzerler. Açık mavi tonda olup kanat üzerleri siyah şeritlidir.

Zırhlı: Şami olarak adlandırılan güvercinlerde, işaret geni  “pul” ise bu kuşlara zırhlı denilmektedir. Kanatları üzerinde işaret olarak şerit bulunmaz. Bunun yerine pul pul ufak lekeler halinde siyahlıklar bütün kanat üzerine dağılmış olarak gözlenir.

Meverdi: Beyaz ve kırmızı tondaki kuşlara bu ad verilir. Kırmızının değişik tonları görülebilir. Şeritli ve şeritsiz olmalarına göre farklı şekilde adlandırılırlar. Şeritli olanlarına “çubuklu” şeritsiz olanlarına “şarabi meverdi” denilir.

Renk Yapılanma Sıfatları: Katrani: Şami olarak adlandırılan güvercinlerde işaret geni “yoğun pul” ise bu güvercinler katrani olarak adlandırılırlar. İşaret geni yoğun pul olduğunda kanatlar üzerindeki siyah lekeler bütün kanat üzerini kapatacak şekilde yayılırlar ve kuşun kanadının üzeri siyah kaplama gibi görünür.

Küpeli: Kuşun kulağının altından başlayan beyaz renkli bir yama şeklinde boyuna doğru uzanırlar ve burada kesilirler. Bu renk yapılanmasına küpe adı verilir. Adana güvercinlerinde küpe yaygın görülen bir desendir.

Sakar: Kuşun gagasının üzerinde , alnının orta yerinde bazen beyaz bir leke bulunur. Yama şeklindeki bu lekeye sakar adı verilmektedir. Adana güvercinlerinde sakar yaygındır. Muskalı adı da verilir.

Aynalı: Kuşun vücudu üzerindeki değişik yerlerinde, özellikle kanatlar üzerinde görülen beyaz büyük yamalara ayna adı verilir. Bu tür güvercinler alacalı bir yapıya sahiptir. Beyaz yamaların dağılımında belli bir düzen bulunmaz.

Uçuş Özellikleri: Her şeyden önce Adana güvercinleri renk için yetiştirilmezler. Renk önemli değildir. Bunlar tam bir performans kuşudurlar. Uçuş özellikleri bakımından diğer gerdanlılardan farklı özelliklere sahiptirler. Özellikle dalış şekilleri farklıdır. Adana güvercinleri fazla uzun süreli ve büyük gruplar halinde uçurulmazlar. Daha çok 3-4 kuşluk gruplar halinde uçurulurlar. Her bir gruba “posta” adı verilir. Her posta, postadaki en iyi kuşla göre isimlendirilir. Örneğin Zırhlı postası, Küpeli Şami postası gibi. Her posta içinde bir kuş “öncü” olarak diğerleri ise “takipçi” olarak adlandırılır. Öncünün özelliği aşağıdan parıltıyı gördüğünde dalışı başlatmasıdır. Takipçiler ise öncüyü izlerler. Sadece takipçilerden oluşan bir postayı aşağıya indirmek çok zordur. Her posta uçuş stillerine göre özel olarak seçilerek birleştirilmiştir. Bu seçimi yetiştirici yapar.bir postayı oluşturmak gerçekten tecrübe gerektirir. Yanlış oluşturulmuş postalar, posta içindeki iyi kuşların performansını olumsuz etkiler.

Uçurulduklarında havada daireler çizerek yavaş yavaş yükselirler. Nokta yüksekliğe varana kadar çıkarlar. Ancak yerden yönetmek için çok yükseğe çıkmaları tercih edilmez. Uçurulan bir postanın 15-30 dakika içinde istenen yüksekliğe ulaşması beklenir. En önemli uçuş özellikleri dalıcı olmalarıdır. Yerden verilecek bir pırıltı veya işaret sonrası hızla dalışa geçerler. Dalış sırasında kuşatan beklenen kanatlarını kapatmasıdır. Kanatlar açık olmamalıdır. Ancak bazı güvercinler dalma sırasında kanat çırparlar. Bu tür kuşlar daha çok tercih edilir. Ayrıca dalış sırasında kuş sarmal dönme yapmamalıdır. Yere gelmeden az önce kanat açarak fren yapar ve konarlar.

Adana güvercinleri iki kuşun ancak sığabileceği kapısı kapanabilen küçük bölmelerden oluşan dolaplarda barındırılırlar. Dolapların kapakları geceleri kapalı tutulur. Dolap içinde her çiftin kendine ait bir bölmesi bulunur. Uysal ve sakin yaradılışlı olan Adana güvercinleri dolap içindeki kendi bölmelerine kolaylıkla alınabilirler. Hatta bölmenin kapağı açıldığında kendiliklerinden dolaba girerler. Bu özellik önemlidir çünkü ikinci postanın uçurulması için ilk postanın dolaba alınması gerekmektedir. Bir posta havada iken ikinci posta uçuşa bırakılmaz.

Bir Adana kuşundan beklenen yüksek uçuş ve hızlı iniştir. Adana güvercinleri iki tip iniş sergiler. Düz iniş denilen stilde kuş yuvaya doğru pike yapar ve dönük bir biçimde yuvaya iner. Düz iniş daha çok Adana çevresinde gözlenir. Makaslı iniş stilinde ise önden gelen kuş dönük olarak iner, onu takip eden takipçiler mutlaka yere doğru kanat çırparak inerler. Bazı durumlarda öndeki kuşun da kanat çırptığı (makas yaptığı) görülür. Makaslı inişte iniş hızı daha fazladır. Makaslı iniş Mersin çevresinde gözlenir. İyi bir Adana güvercininin nokta yüksekliğe kadar yükselmesi ve 15 dakika kadar havada kaldıktan sonra 1-2 saniye içinde dalışını bitirmesi gerekmektedir. Dalış sırasındaki hızları 100-130 km/sn kadar olabilmektedir. Pırıltı, kuşların yüzü salmaya dönük olduğunda verilmelidir. Böyle olduğunda kuşların pırıltıya verecekleri yanıt çok hızlı ve seri olmaktadır. Eğer aşağıdan pırıltı verilmezse uçuşlarını 1-2 saat kadar sürdürürler.

Uçuş Eğitimi: Adana güvercinlerinde bu uçuş özelliklerinin kazandırılabilmesi için 2-3 aylık yavru iken eğitime başlamak gerekir. Uçuş için genel olarak erkek güvercinler seçilir. Ancak dişilerin de benzer bir performans göstermesi mümkündür. Eğitime tabi tutulacak yavrular, yavrulara kazandırılmak istenen özelliklere sahip diğer güvercinler ile birlikte uçurularak belli özellikleri görmeleri sağlanır. Eğitim önce kanat hamlıklarının alınması ile başlar. Daha sonra bunu nefeslendirme takip eder. İkili ya da üçlü gruplar halinde uçurularak alıştırılırlar. Uçuş sırasında istenen yüksekliğe çıkmaya alıştırıldıktan sonra verilen işareti takiben hızlı dalış geliştirilir. Bir yavru bu eğitimi aldıktan sonra uçuş özelliğine bakılarak öncü ve ya artçı olarak belirlenip düzenli uçurulmaya başlanır.

Eğitimli bir Adana’nın bu performanslarını ortalama 8 yıl kadar sürdürebildikleri gözlenmiştir. Ömürleri ortalama 12 yıl olan bu güvercinler, 7 aylık olduklarında çiftleştirilirler. Bahar ve yaz dönemleri yavru alma dönemleridir. Yumurta ve tagrit dönemi adı verilen iki ayrı uçuş dönemi vardır. Tagrit adı verilen dönemde erkek dişiye karşı çok kızgın (istekli) bir dönemdir. Bu kuşlardan daha iyi performans elde edebilmek için bu kuşların yavru bakmalarına izin verilmez. Bütün ömrü içinde 1 ya da 2 kez yavru bakmaları uygun görülür. Daha fazlası uçuş performansını olumsuz etkiler.

Yetiştiricilerin vereceği işaretleri anlayıp öğrenebilmesi için defalarca uçurularak antrenman yaptırılırlar. Bu güvercinler gerçekten zeki kuşlardır. Bu çalışma temposu içinde yetiştiricileri ile aralarında belli bir anlaşma gelişir. Bu bakımdan Adana güvercinleri yetiştiricilerinin ilgisine sürekli ihtiyaç duyarlar. Adana güvercinini yetiştirmek uzun bir tecrübe gerektirir. Yetiştiricinin kuşlarının özelliklerini ve kendilerine özgü yeteneklerini çok iyi algılayabilmesi şarttır. İyi bir yetiştirici elinde olmayan iyi iyi kuşlardan iyi bir performans beklemek boş olur. Son yıllarda yurt dışına götürülen Adana’lardan beklenen verimin alınamaması, yabancıların Adana güvercinlerini diğer gerdanlı (dewlap) ırkları ile aynı gibi görmelerine neden olmaktadır. Bu durum yurt dışında tecrübeli yetiştiricilerin olmamasından kaynaklanmaktadır.

Ayrıca son yıllarda faklı gerdanlı ırklarla yapılan eşleştirmeler sonucu “çandır” adı verilen melez ırklar ortaya çıkmıştır. Bu tür bilinçsizce yapılan eşleştirmeler sonucu Adana ırkına özgü dalma özellikleri yok olma noktasına gelmiştir. Bu durum Adana ırkı için ciddi bir tehlikedir. (Yavuz İşçen, 2006)