Çakal: 1. Güvercinin başındaki beyaz benekler, çimkeler. 2. Bazı tür güvercinlerde, baştaki grinin tam ortasında gagadan başa doğru çekilmiş olan beyaz hat.
Çakal: Makaracı ırkıdır. ‘Çakal’ adı ile bilinen bu güvercin dünyada ‘Cakal Roller’, ‘Rouleur de Cakal’ gibi adlarla tanınır. Çakal adlandırması bu kuşun renk olarak çakala (Canis Aureus) benzemesinden kaynaklanmıştır. Bu güvercin gerçekten kızılkahve (pas rengi) olur. Çakal adlandırması bu renge sahip diğer kuşlarda, örneğin Kelebek ırkında da kullanılır. Bu durum kısmen karışıklığa neden olmaktadır. Bunun yanı sıra genel olarak kuşçular arasında Çakal ırkını, Bursa ırkının rengi gibi algılama eğilimi yaygındır. Akraba oldukları tahmin edilen bu iki ırk gerçekten birbirinin renk tipi olabilecek kadar benzemekle birlikte temel bazı farklılıklara sahiptir.
Tarihi Gelişimi: Türk güvercin ırklarını tanıtan bir kitapta (Handbuch der Taubenrassen) bu güvercinin 100 yıldır Türkiye’de yetiştirildiğini belirtmektedir. Çakal ırkının tarihi hakkında başka yazılı kaynağa rastlanmamıştır. Bu konudaki bilgiler genelde eski kuşçuların söylediklerine dayanır. Söylenenlere göre bu güvercin, Şehremini ve Kocamustafapaşa kuşu olarak bilinmektedir. Bu iki semt İstanbul Fatih’te birbirine komşudur. Bu kuş eskiden bu semtlerde yoğun olarak beslenirmiş. Eski adı Samatya olan Kocamustafapaşa semti, İstanbul’da eskiden azınlıkların ve özellikle de Rumların yaygın olarak oturdukları bir semtmiş. Samatya adı Rumca olduğu için değiştirilmiş Kocamustafapaşa olmuştur. Irkın kökeni konusunda kesin bir bilgi olmamakla birlikte, Çakal ırkı bu semte muhtemelen Rumlar tarafından getirilmiştir. Bursa Oynarı ve Trakya Makaracısı ile akraba olması da muhtemeldir. 1960’lı yılların başında Kocamustafapaşa semtinde Parmaksız İsmail ve İbrahim adlı yetiştiricilerin bu ırk üzerinde çalıştıkları bilinmektedir. Aynı şekilde Tekirdağ/Çorlu’dan Tayyar Başaran ve Edirne’den Metin Ayaz adlı yetiştiriciler bu ırkı geliştirme çalışmaları yapmışlardır. Ankara’da ise Zeki Güleröz’ün 1974 yılından beri aynı damarı koruyarak geldiğini Yavuz İşçen bizzat bilmektedir. Kuşları uçarken seyretmiştir. Oldukça yüksek ve uzun süre uçtuklarına, güzel makara yaptıklarına şahit olmuştur.
Fiziki Özellikleri: Orta büyüklükte bir kuştur. Düzgün yuvarlak biçimli başı vardır. Bursa ve Mülakatlara benzer şekilde bombeli ve çıkıntılı kafa biçimi bulunmaz. Tepelilik özelliği ve baş üzerinde farklı renk tüy taşımaz. Gaga ve göz baş ile orantılı boyuttadır. Gaga orta uzunlukta ve biraz kalın yapılıdır. Bursa güvercinine göre gagası daha kısadır. Göz açık pembe (gülkurusu) renginde ve parlaktır. Göz çevresi halkası biraz belirgin ve açık krem rengindedir. Vücudu güçlü bir görünüme sahiptir. Göğüs geniştir. Bacaklar orta uzunlukta, ayaklar hafif küçük yapılıdır. Ayakta paça bulunmaz. Ayağın dirsekten aşağısı tüysüz olmalıdır. Künye ölçüsü 7 mm’dir.
Kanat kuyruk üzerinde taşınır. Kuyruk telek sayıları 14-16 arasında değişir. Kuyruk üstü yağ bezesi yoktur. Renk ‘akkuyruk’ ve ‘akkanat akkuyruk’ olarak iki tiptir. Beyaz olan telekler arasında aykırı renkte telek bulunmaz, beyaz telekler haricinde kuşun bütün vücudu aynı renktedir. Bazen yaşmak, sürme gibi baş üzerinde beyaz tüyleri olanlara rastlanır. Tercih edilen bir durum değildir. Özellikle baş, bacaklar, karın altı gibi bölümlerde beyaz tüy bulunması kusur olarak değerlendirilir. Kuyruk üst ve alt kapaklarının beyaz olması istenilen bir özelliktir.
Renk Çeşitleri: Bu güvercin sarı ve kırmızı olmak üzere iki renk olur. Her iki renginin de ‘akkuyruk ve ‘akkanat akkuyruk’ olarak iki çeşidi vardır.
Sarı: Pas rengi olarak tanımlanabilecek renkteki kuşlardır.
Kırmızı: Sarılara göre daha koyu tonlu olurlar. Kızıla yakın bir renge sahiptir.
Akkuyruk: Sadece kuyruk telekleri beyazdır. Kanat telekleri kuşun kendi rengindedir. Kuyruk telekleri arasında renkli tüy ve kanat telekleri arasında beyaz tüy kusur olarak kabul edilir.
Akkanat Akkuyruk: Kuyruk telekleri ile birlikte kanat telekleri de beyazdır. Kanatta ya da kuyrukta renkli telek kusur olarak değerlendirilir. Kanat teleklerinde karşılıklı olarak eşit sayıda teleğin beyaz olması istenir. Bu konuda 7-7 formu ideal olarak kabul edilir.
Uçuş Özellikleri: Çakal ırkı makaracı ırkların bütün özelliklerine sahiptir. Düzenli uçurulması durumunda 2-3 saatten aşağı bir sürede uçmaz. Grup halinde uçma eğilimindedir. Grup sayısı en az 6-8 kuş olarak belirlenirse daha iyi verim alınabilir. Orta yükseklik ve daha üzerinde uçabilir. Nokta yüksekliğe çıkanlarına rastlanabilir. Kanat alışı ve makara performansı açısından Bursa Oynarına benzer. Makara mesafesi ortalama 20-30 metre arasındadır. Makarasını tamamlayınca yükselir ve tekrar gruba katılır. Ağırlıklı olarak Marmara ve Trakya bölgesinde yaygındır. Eskisi gibi ilgi görmediği için giderek kaybolmaya yüz tutmuştur. Bu bölgeler dışında nadiren rastlanır. Bugün ne yazık ki korunması gereken ırklar arasına girmiştir. Performans ırklarından biri olmasına karşın son dönemlerde daha çok renk ve şekline bakılarak alınıp satılmaya başlaması sonucu uçuş özelliği gerilemiştir. (Y. İşçen, 2003)
Çakır: Mavi ya da bej hareli göz. Çakır gözün yarısı çakır, yansı siyahtır. Çakır kısım, gözün alt yarısında, üst yarısında ya da yan tarafında olabilir.
Çakmaklı: Kanat üzeri irili ufaklı siyah benekli güvercin. Kirli de denilir.
Çakmaklı:
Kostüm güvercinidir. Bir ırk değildir. Adapazarı başta olmak üzere Marmara bölgesinde yaygındır. Kökeni bilinmemektedir. Bir tür çalışma kuşudur. Sakarya bölgesinde rağbet gören bir cinstir.
Fiziki Özellikleri: Orta boydadır ama iri olanları daha çok rağbet görür. Orta boy bacak uzunluğuna sahiptir. Paçalıdır ama şalvar bulunmaz. Paçaların büyük olması (kamış paça) tercih sebebidir. Tepeli ve perçemlidir. Perçemsiz olanları da vardır ama çift tepe kadar değer görmez. Perçem basık perçem olmalı ve tabak gibi yuvarlak görünmelidir. Perçem gözleri kapamaz. Arka tepenin kulaktan kulağa olması istenir. Kanat uçları boz (limon) ya da siyah olabilir. Kuyruk sedeflidir, ayna kuyruk tercih edilmez. Kanatlar şeritlidir. Kanat sesi vardır. Tırnakların hepsinin siyah olması gerekir, aradaki beyaz tırnak değerini düşürür. Gaga siyah ya da kemik rengi olabilir. Zikir kabul görmez. Gözleri sarı ya da kırmızı olabilir. Göz çevresi ince ve açık renktir.
Renkleri: En yaygın renk beyazdır. Kanat üstünde bulunan benekler koyu siyahtan griye kadar değişkenlik gösterir. Çakmaklı adı kanat üstündeki benekler nedeniyledir. Göğüs bölgesi gövde rengine oranla daha koyudur. Göğüs bölgesi paslı olanlar tercih nedenidir. Son zamanlarda göğsü mor olan Çakmaklılar rağbet görmeye başlamıştır. Kostüm kuşu olduğu için yıllara göre renk tercihleri değişiklik gösterebilir.
Uçum: Geldiği ırkların özelliği bilinmemekle birlikte artık uçum özelliği pek kalmamıştır. Çoğu takla çevirebilir. Kümes içinde de takla attığı görülür. Oyun için eğitilip eğitilemeyeceği belli değildir. Uçuşta kanat sesi kuvvetlidir.
Çakşırlı: Paçalı.
Çalazmanı: Demkeş cinsi.
Çalı: Bazı türlerin kanadındaki beyaz telekler.
Çallı: 1. Vücudu ve kuyruğu siyah, kanattan beyaz olan güvercin. Kanattaki beyaz teller her iki yanda 6-6, 7-7, 8-8 olabilir. Kanat telleri arasında siyah teller olursa bozuktur, makbul değildir.Çallı denince siyah beyaz renk anlaşılır. 2. Konya yöresinde kanatlarının uçları beyaz olan kuşlara verilen ad. Kırçallı, siyahçallı gibi.
Çapar: Sarı renkli bir kuşun kanatları üzerinde genellikle siyah renkli tüylerin de olması.
Çaprazlama: 1. Aynı yuva kardeşleri alt ve üst kardeşleriyle erkek dişi olarak eşleştirme. 2. Altından çıkan yavrularla ana ile oğlu ya da baba ile kızı eşleştirmek.
Çatal Kuyruk: Kuyruk telleri ortadan ikiye ayrılmış gibi görülen güvercin. Kuyruk telleri 7-7 toplam 14 olur. Bu sayı 15 veya 16 olabilir.
Çatık Kuyruk: Ters V biçiminde olan kuyruk. Çatılmış tüfekleri ya da eski Kızılay çadırlarını andırdığı için böyle adlandırılmıştır.
Çatıya Gelme: Güvercinin çatıya yaklaştığında oynaması, takla atması. Seferini çatıya yapması.
Çatlak: Güvercinin ağzının içinde çıkan çıban (bk. ağız hastası).
Çayka: Sakson ya da Saksonya Çayka olarak da bilinir. İngilizce adı Saxon Wing’dir. Almanya’nın Saksonya bölgesinin Lausitz ve Erzgebirge şehirlerinde oluşturulmuştur. Aynı zamanda Silezya ve Bohemya bölgelerinde de yetiştirilmektedir. Dünyanın diğer ülkelerinde de çok miktarda bulunmaktadır. Alındaki benek mümkün olduğunca armut şeklinde olmalıdır.
Çekilmek: Güvercinin uçarken gözle görülemeyecek kadar yükseğe gitmesi. Örneğin kuşlar çekildi denir.
Çelenk Atma: Yavru güvercinin her 20-22 günde sırayla kanat tüylerinden birini değiştirerek ergenleşmesi. Atkın.
Çember Dövme: Sadece bir ırkın (Kelkit Tepelisi) yaptığı kur oyunu. Erkek önce kur yaparak dişiye doğru yaklaşır. Kabararak dişisinin etrafında döner. Sonra birden tam dikine, doksan derece havaya doğru hızla fırlar. Bu fırlama sırasında yerden yarım metre ile iki metre arasında yükselir ve dişisinin üzerinden yarım daire çizecek şekilde bir tur atıp tekrar yanına konar. Sonra tekrar havalanıp aynı hareketi tekrarlar ve kur yapmayı sürdürür. Bu davranış şekli çember dövme ya da çember hareketi olarak adlandırılmaktadır.
Çepik: Kanat sesi olmayan taklacı oyun kuşuna verilen ad.
Çeşitgöz: Göz renklerinin birbirinden farklı olma durumu.
Çevirme: Takla atma.
Çılban (Cılban): Güvercin yemi. Baklagiller ailesinden Vicia bilimsel adı ile tanılan bir bitkinin tohumlarıdır. Vicia ailesine ait 150 kadar değişik otsu bitki bulunmaktadır. Çılban bir tür yabani fiğ çeşidi (vicia spp) olarak bilinir. Boğumlu meyvelerinin içinde bulunan tohumlar yem olarak kullanılır. Besin içeriği fiğ ve burçak gibidir. Özellikle yavruların çabuk gelişimini sağladığı için tercih edilen bir yem çeşididir.
Çiçek: Güvercin hastalığı.
Çiçi: Ülkemizde ‘Çiçi’, ‘Çice’, ‘Urfalı’ ve ‘Urfalı Güllü’ gibi adlarla tanınan bu güvercin, Urfa ilimize özgüdür. Güneydoğu illerinde yaygın olarak yetiitirilen bir çeşittir. Dünyada Urfa’ya ait anlamına gelen ‘Urfali’, ‘Orfali’, ‘Urfali Mövchen’, Urfali Moeuchen’ şeklinde tanınmaktadır. Eskiden filo ırkları ile birlikte karışıma sokulan bu güvercinin iyi bir uçucu olduğu söylenmektedir. Günümüzde Çiçi, ağırlıklı olarak form güvercini olarak yetiştirilir.
Çiçinin karakteristik özelliği göğüs gülü adı verilen, gaga altından başlayıp karına doğru devam fırfıra sahip olmasıdır. Gül diğer ırklara göre daha gösterişli ve uzun olup boyuna doğru yele gibi dağılım gösterir. Kuyruk telek sayısı 12-14 olabilir. Bu güvercin geniş bir göğüs yapısına sahiptir. Dik duruşlu olması önemlidir. Kafası düzgün yuvarlak ve biraz iricedir. Göz orta büyüklükte olup göz çevresi halkası biraz belirgindir. Göz rengi genellikle açıktır ancak beyaz renklide siyah göz rengi görülür. Gaga biraz kalın ancak kısadır. Gaga ve tırnak rengi beyaz (kemik rengi) olur. Ayakların dirsekten aşağısı biraz kısadır ve ayakta paça bulunmaz. Ayağın çıplak olan kısmı kırmızı renktir.
Renk Çeşitleri: Çiçide beyaz, mavi (göv), siyah, kırmızı ve sarı olmak üzere beş renk çeşidi bulunmaktadır. Güvercinin karakteristik özelliği düz renk olarak gelmesidir. Bütün Çiçiler tek renklidir. Son yıllarda rastlanan karışık renkli (alaca) olanları, farklı renklerin eşleştirilmeleriyle elde edilmiş kuşlardır. Bunun yanı sıra Keşpirle yapılan kırmalar da söz konusudur. Bu kuşların tamamı ırk standardının dışındadır. Sarı ve kırmızı renklerde perçem aranılan bir özelliktir. Bu renk kuşlarda ‘ciga’ adı verilen ön tepenin basık olmamasına dikkat edilir. Beyaz, siyah ve mavi (göv) renklerde perçem bulunmaz.
Çift Bıyıklı: İki tarafta da bıyığı olan güvercin.
Çift Takkalı: Önde ve arkada takkesi olan güvercin. Basının önünde ve arkasında yukarıya doğru kalkan tüy demeti olan güvercin.
Çifthane: Üretime ayrılmış anaçların tutulduğu yuvalar. İçinde yem, su ve iki yuvalık bulunur.
Çiftleşmek: Kur sonrası ağız ağıza gelip birbirlerine kustuktan sonra erkeğin dişinin üzerine atlaması ve cinsel birleşmeyi tamamlaması süreci. Bazen dişi de üste çıkar. Sonrasında çiftler ya kuyruk sürerek poz atarlar ya da kısa bir tur uçup geri konarlar.
Çiftleştirme: Güvercinleri dişili erkekli eş yapma.
Çiftlik: Eş güvercinlerin yuva tuttuğu bölme.
Çilli: Üzerinde benekler olan güvercin.
Çimke: Güvercinin üzerindeki benekler.
Çingene Alası: Siyah beyaz düzensiz ala güvercin.
Çoloğ: Güvercin kanatlarından birinin felç olması hali.
Çopur: Başı açık gök, boyundan kesmeli, kanalları füme, belinde gök olmayan, arkası sütbeyaz ve ayaklan paçalı olan Selçuklu türü güvercin. Gözleri çakırdır. Açık ense veya dolma olabilir. Kuyruğu beyazdır. Tepeli veya dabak olabilir. Değerli bir çopurda aranan nitelikler: Başı gayet açık mavi, gözlerinden biri siyah diğeri çakır, kanat uçları koyu zeytuni olan çopurlar değerlidir. Kanatlarında darı ve çalı, gözlerinde nergiz, boynunda sarkığı yani indirmesi olan çopurlar makbul değildir.
Çorum (İngilizce’de Chorum Tumbler): Makaracı tip güvercin ırkıdır. Yetiştirildiği Çorum, Yozgat ve çevre illerde yerel olarak Çıplak ve Çorum Çıplağı olarak da anılır. Çorum ırkında saf beyaz, gökala, siyahala ve çilli renk varyeteleri bulunur.
Çorum Çıplağı: Türkiye'nin Çorum ilinde yetişen, paçasız, taklacı bir güvercin soyu.
Çorumlu: Mardinli türü güvercinin paçasız olan çeşidi. Çorumluda oyun vardır. Oyunsuz olanları makbul değildir.
Çorum Çitesi: Kanatların iple bağlanması.
Çökme: Alçaltma ya da Yere Kalış Mesafesi. Taklacı oyun kuşunun hedefinden itibaren oyuna başladığı mesafedir. Bu mesafe en fazla 3 metredir.